Historia

Prehistoria Litwy

Pierwsi ludzie na terenie Litwy osiedlili się ok. 12 000 lat p. n.e. 3000-2500 lat p. n.e. na te tereny przybyli Indoeuropejczycy-Bałtowie. W V-VIII w. na zachodnich ziemiach powstały związki plemienne: Prusowie, Jaćwingowie, Kurszowie, Żemgałowie, Litwini, Łatgałowie. W X wieku pogańskimi Bałtami zainteresowali się misjonarze katolickiej Europy. Pierwsza wzmianka o imieniu Litwy pochodzi  z opisu misji św. Brunona z 1009 r.

Okres Królewstwa i Wielkiego Księstwa

W średniowieczu państwo litewskie nosiło nazwę Wielkiego Księstwa Litewskiego. Uważa się, że państwo litewskie na mapie świata pojawiło się 6 lipca 1253 r. wraz z koronacją Mendoga - władcy zjednoczonej Litwy. Bulla papieska nadała Litwie najwyższy tytuł - królestwa. To oznaczało, że cała Europa Zachodnia uznała Litwę i przyjęła ja do swojego grona jako pełnoprawnego członka systemu politycznego Europy Zachodniej. W 1387 r. oficjalnie ochrzczona Litwa przyjęła prozachodnią drogę rozwoju: w kraju szerzyło się piśmiennictwo, zakładano szkoły, litewscy studenci jechali do europejskich uniwersytetów.

Król Litwy Mendog

Od Bałtyku po Morze Czarne

Kolejne ważne zwycięstwo odnieśliśmy w 1410 r. podczas bitwy pod Grunwaldem, gdzie wspólnie z wojskiem Królestwa Polskiego pokonaliśmy Zakon Krzyżacki. Wtedy to Litwa osiągnęła szczyt potęgi - terytorium WKL rozciągało się Bałtyku po Morze Czarne i od Polski po Smoleńsk, kraj stał się ważną siłą polityczną w Europie Wschodniej i Środkowej. W owych czasach wszyscy ludzie innych narodowości byli uznawani za potencjalnych wrogów, lecz postawę udanej ekspansji WKL stanowiła tolerancja wobec religii i obyczajów innych narodów.

Na początku XV w. Wielkie Księstwo Litewskie zajmowało tereny od Bałtyku po Morze Czarne.
Zdjęcie: K. Vanagas / BFL.

Pierwsza pisana konstytucja w Europie

Statuty Litewskie, które stanowiły podstawę prawną ustroju starego państwa wskazują, że już w XVI wieku Litwa była integralną częścią Europy Środkowej. Myśl prawna wzniosła się na szczyt w końcu XVIII wieku - 1791 r. uchwalono Konstytucję 3-go maja, pierwszą w Europie (przed francuską) i drugą na świecie.

Najstarszy uniwersytet w Europie Wschodniej

Korzenie litewskiego szkolnictwa wyższego są ściśle związane z założonym w 1579 roku uniwersytetem Wileńskim. Założenie uniwersytetu było najważniejszym wydarzeniem życia kulturalnego WKL końca XVI w. i posiadało wielką wagę polityczna. Uniwersytet Wileński stał się pierwszą szkołą wyższą nie tylko w Wilekim Księstwie Litewskim, lecz także w całej Europie Wschodniej.

Uniwersytet Wileński - najstarszy w Europie Wschodniej.
Zdjęcie: Archiwum UW

Litewscy kolporterzy książek - fenomen z XIX w.

Zjawisko przemytu książek powstało jako reakcja na działania władz carskich wobec Kościoła katolickiego, zakaz modlitewników w języku litewskim i szerzenie prawosławia.  Publikacje w języku litewskim były drukowane za granicą, w większości na terenie Prus, Małej Litwy i w Ameryce, potem nielegalnie przemycane przez granicę i kolportowane. Ten ruch kulturowy, którego uczestnikami byli głównie chłopi, i który jest uważany za część litewskiego ruchu narodowego, położył podwaliny do przywrócenia niepodległości Litwy w 1918 roku i był ważny dla zachowania tożsamości narodowej do tych dni, dlatego zjawisko przemytu książek jest często określane jako fenomen litewskiej historii XIX wieku. W 2004 r. UNESCO uznała litewskich kolporterów książek za unikalne i nie posiadające analogii wydarzenie historyczne.

1918–1940 – lata rozkwitu

16 lutego 1920 r. 20-tu odważnych i zdeterminowanych przedstawicieli narodu podpisało Akt Niepodległości Litwy, którym ogłosili, że Litwa "przywraca niezależne, ustanowione na demokratycznych podstawach państwo litewskie z stolicą w Wilnie i to państwo oddziela od dotychczasowych powiązań państwowych z innymi narodami". Po obronieniu niepodległości w walkach z bolszewikami i polakami, Litwa w 1920 r. w Sejmie Założycielskim ustanowiła ustrój demokracji parlamentarnej. Symboliczny wydźwięk miał wyczyn litewskich lotników Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa - w 1933 r. jako jedni z pierwszych na świecie dokonali przelotu nad Atlantykiem (z USA do Europy). Zbudowane w czasach Republiki Litewskiej społeczeństwo obywatelskie i wartości kulturowe pomogły Litwie przetrwać sowiecką okupację stały się podstawą ideologiczną przywrócenia Niepodległości.

Sygnatariusze Aktu Niepodległości Litwy z 16 lutego 1918 r.
Zdjęcie: Litewskie Muzeum Narodowe

Okupacja i aneksja do ZSRR

15 czerwca 1940 r. Związek Sowiecki okupował Litwę, a 14 czerwca 1941 r. rozpoczął masowe zesłania mieszkańców Litwy na tereny w głębi Związku Radzieckiego. Przetrwaliśmy i te trudności: przeżyliśmy nie tylko sowiecką, lecz także niemiecką okupację. Do obrony  niepodległości Litwy stanęli partyzanci. Czas ich walk - jeden z najbardziej dramatycznych i tragicznych odcinków historii Litwy.

Śpiewająca rewolucja

Założony w czerwcu 1988 roku Litewski Ruch na rzecz Przebudowy dał nam wiarę i nadzieję: ruch wyzwoleńczy - Sąjūdis - objął całą Litwę. 23 sierpnia 1989 r., w 50-tą rocznicę paktu Ribbentrop-Mołotow, który zniszczył niepodległość państw bałtyckich, stolice trzech nadbałtyckich państw - Wilno, Rygę i Tallin - połączył 650 kilometrowej długości żywy łańcuch trzymających się za ręce ludzi. Bałtycki łańcuch symbolicznie oddzielił kraje bałtyckie od Związku Radzieckiego - w ten sposób ludzie opowiedzieli się za wolnością. To nastąpiło niebawem. Niepodległe państwo litewskie zostało odrodzone 11 marca 1990 r. Kierownictwo Związku Radzieckiego stawiło opór i 13 stycznia 1991 r. na ulicach Wilna zjawiły się specjalnie przeszkolone, uzbrojone i wyposażone w ciężki sprzęt grupy desantowe. Jednak nawet broń nie była nam straszną: agresję Związku Radzieckiego odparliśmy pokojowo - bez broni, tylko pieśniami i bezgraniczną wiarą. Dlatego te wydarzenia są na Litwie często zwane Śpiewającą rewolucją. W ten sposób po raz trzeci w historii Litwa rozpoczęła kolejną epokę samodzielnego istnienia.

"Bałtycki łańcuch" - 23 sierpnia 1989 r. zywy ludzki łańcuch połączył Wilno, Rygę i Tallin.

Członkostwo w NATO i UE

W 2004 r. Litwa po przystąpieniu do NATO i Unii Europejskiej powróciła do wspólnoty krajów Europy. Po przystąpieniu do UE,Litwa oficjalnie stała się krajem donatorem i zapewnia pomoc dla Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, krajów Południowego Kaukazu, Afganistanu, Iraku, a w ramach UE przykłada się do wielostronnych zobowiązań w zakresie pomocy.