Członkostwo Litwy w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)
29 marca 2014 r. obchodziliśmy dziesięciolecie członkostwa Litwy w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Z tej okazji w dniach 3-4 kwietnia w Wilnie zorganizowano konferencję międzynarodową „Otwarte drzwi NATO: 10 lat po „Wielkim Wybuchu“, której podstawowym tematem była polityka otwartych drzwi NATO. Podczas dyskusji omówiono znaczenie rozszerzenia NATO dla bezpieczeństwa międzynarodowego, kwestie polityki otwartych drzwi NATO i perspektywy na przyszłość - a także wizję przyszłości Sojuszu i rolę krajów partnerskich w nim.
W programie XVI rządu na lata 2012-2016 aktywana działalność i członkostwo w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) jest ustalone jako podstawowy element bezpieczeństwa narodowego:
- "Będziemy dążyli do wzmacniania NATO jako kluczowej organizacji zbiorowej obrony przestrzeni euroatlantyckiej i jednego z najważniejszych filarów bezpieczeństwa międzynarodowego. Dążymy do tego, aby współpraca euroatlantycka pozostała podstawowym warunkiem bezpieczeństwa narodowego, a NATO i UE - najważniejsze z organizacji współpracy"
- "Strategiczne partnerstwo Litwy, także Łotwy, Estonii, Polski i Stanów Zjednoczonych w NATO jest kluczem do naszego bezpieczeństwa narodowego".
Regulacje prawne
Członkostwo Litwy w NATO jest oparte na przepisie Konstytucji Republiki Litewskiej - „w celu zapewnienia bezpieczeństwa i niezależności kraju, dobrobytu obywateli i ich podstawowych praw i wolności“ oraz Ustawie ramowej bezpieczeństwa narodowego Republiki Litewskiej, która stanowi, że „członkostwo w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) oraz Unii Europejskiej“ jest środkiem bezpieczeństwa narodowego i, że „członkostwo Litwy w NATO zwiększa pewność, stabilność i bezpieczeństwo w regionie i całej Europie”.
22 czerwca 2012 r. w odnowionej Strategii bezpieczeństwa narodowego Litwy zapisano, że jednym z pierwszorzędnych interesów bezpieczeństwa narodowego Litwy jest „żywotność NATO i UE, bezpieczeństwo, demokratyczność i dobrobyt wszystkich krajów wspólnoty euroatlantyckiej”.
Litewskie partie parlamentarne, przez podpisanie porozumienia w sprawie polityki obronnej na lata 2012-2016 w celu bezpieczeństwa Litwy, potwierdziły zamiar zapewnienia ciągłości polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wypełnienia zobowiązań wynikających z Paktu Północnoatlantyckiego i stopniowo zwiększyć wydatki na obronność kraju do co najmniej 2% PKB. 29 marca 2014 r. litewskie partie parlamentarne podpisały nowe porozumienie w sprawie strategicznych wytycznych polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony Republiki Litewskiej na lata 2014-2020, w którym, pomimo innych zobowiązań, porozumiały się, że co rok będą konsekwentnie zwiększały wydatki na obronę narodową, aby w roku 2020 one osiągnęły 2% PKB.
Członkostwo Litwy w NATO jest oparte na Traktacie Północnoatlantyckim, który Litwa podpisała i ratyfikowała 10 marca 2004 r.
Podstawą Traktatu Północnoatlantyckiego jest Artykuł 5, który ustanawia zasadę obrony zbiorowej - w przypadku zbrojnej napaści na dowolne z państw członkowskich inne pośpiesza z wzajemną pomocą - każde indywidualnie i wszystkie razem. Ta zasada zapewnia, że żaden kraj, jeśli powstanie zagrożenie dla bezpieczeństwa, nie będzie musiał polegać wyłącznie na własnych siłach i zasobach gospodarczych. Jednak żadne państwo nie wyrzeka się prawa wykonywania zobowiązań krajowych wobec obywateli i nie wyrzeka się odpowiedzialności za własną obronę.
Zgodnie z Traktatem Północnoatlantyckim, Rada Północnoatlantycka jest najwyższym forum podejmowania decyzji. Decyzje Rady podejmowane są na zasadzie jednomyślności, więc codzienna komunikacja państw członkowskich i konsultacje w Kwaterze Głównej NATO w Brukseli i stolicach państw członkowskich są zjawiskiem normalnym i regularnym. Jednym z najważniejszych ustanowionych przez Radę działów jest Komitet Planowania Obron, który zaleca środki wykonawcze obrony indywidualnej i zbiorowej. Traktat Północnoatlantycki przewiduje również ustanowienie formatów współpracy z krajami europejskimi, które wspierają zasady Traktatu, chcą przyczynić się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego lub są zainteresowane dołączeniem do Traktatu.
Konsolidując swój status jako członka NATO, Litwa ratyfikowała umowę w sprawie statusu Sił NATO (SOFA), która reguluje przybycie sił zbrojnych jednego z krajów NATO, pobyt na terytorium innych państw NATO, ich prawa, obowiązki i tak dalej.
Litwa podpisała Umowę z roku 1951 w sprawie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, statusu przedstawicieli państw i międzynarodowego personelu oraz Umowę z roku 1964 o współpracy w zakresie informacji jądrowej.
Na podstawie tych instrumentów prawnych (zobowiązań) Litwa jest pełnoprawnym członkiem NATO, który jest przedmiotem wszystkich zobowiązań i gwarancji bezpieczeństwa Sojuszu.
Litwa w drodze do NATO (chronologia wydarzeń)
17 listopada 1990 r. |
W Brukseli działalność rozpoczęło Bałtyckie Biuro Informacyjne. W brukselskim Biurze Informacyjnym pracowali przedstawiciele tworzących się nowych litewskich służb dyplomatycznych - rzecznik MSZ w Belgii oraz Wspólnocie Europejskiej Rimantas Morkvėnas, który posiadał tylko pełnomocnictwa podpisane przez ministra spraw zagranicznych Algirdasa Saudargasa, ponieważ oficjalna akredytacja dyplomatyczna w takim statusie była niemożliwa. Jednak Biuro Informacyjne w Brukseli pełniło funkcje dyplomatyczne, jego działalność była poświęcona relacjom międzypaństwowym, komunikacji z Wspólnota Europejską, a także z NATO. Biuro Informacyjne w Brukseli działało do czasu uznania Niepodległości Litwy, potem zostało przekształcone w oficjalne przedstawicielstwo. |
31 maja 1991 r. |
odbyła się pierwsza w historii nieoficjalna wizyta litewskiej delegacji w siedzibie NATO pod przywództwem przewodniczącego Rady Najwyższej prof. Vytautasa Landsbergisa. Ponieważ organizacja oficjalnego spotkania była w tym czasie niemożliwa, w wizycie litewskiej delegacji w siedzibie NATO pośredniczyła misja Danii przy NATO. |
20 grudnia 1991 r. |
Litwa razem z Łotwą i Estonią dołączyła do Północnoatlantyckiej Rady Współpracy. |
13 stycznia 1992 r. |
ambasador Adolfas Venskus oficjalnie rozpoczął pełnienie funkcji przedstawiciela Litwy do spraw relacji z Unią Europejską oraz spraw NATO. |
5 października 1993 r. |
Partie polityczne Litwy wystąpiły do prezydenta Republiki Litewskiej z wnioskiem w sprawie integracji Republiki Litewskiej z NATO. |
29 listopada 1993 r. |
Partie opozycji Sejmu Litwy wystosowały memorandum w sprawie ramowych zasad narodowej polityki zagranicznej Litwy. |
4 stycznia 1994 r. |
Prezydent RL A. Brazauskas wystosował do sekretarza generalnego NATO Manfred Wörnera list wyrażający życzenie Litwy do zostania członkiem NATO. W piśmie sformułowano stanowisko na podstawie podpisanego przez wszystkie partie parlamentarne porozumienia w sprawie dążenia Litwy do zostania członkiem NATO. Tego samego dnia Prezydent Republiki A. Brazauskas wystosował oświadczenie w sprawie członkostwa Litwy w NATO. |
27 stycznia 1994 r. |
Litwa przystąpiła do programu Partnerstwa dla Pokoju. |
19 grudnia 1996 r. |
Przyjęto ustawę ramową bezpieczeństwa narodowego, w której integracja do struktur europejskich i transatlantyckich została ustanowiona jako priorytetowy cel polityki zagranicznej Litwy i gwarancja bezpieczeństwa narodowego. |
8-9 lipca 1997 r. |
Na szczycie NATO w Madrycie odnotowano, że kraje bałtyckie poczyniły postępy w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności w regionie Morza Bałtyckiego. |
1 sierpnia 1997 r. |
ustanowiona misja Litwy przy NATO. |
9 października 1997 r. |
były minister Obrony Narodowej Linas Linkevičius został ambasadorem Litwy przy NATO. |
16 stycznia 1998 r. |
W Waszyngtonie prezydenci Stanów Zjednoczonych i trzech krajów bałtyckich podpisali Kartę o współpracy. |
23-25 kwietnia 1999 r. |
Na szczycie NATO w Waszyngtonie uznano wysiłki i postępy Litwy w dążeniu do członkostwa w Organizacji. Na spotkaniu zatwierdzono plan działań dotyczący członkostwa, pomocny w przygotowaniach do przystąpienia Litwy do NATO. |
18-19 maja 2000 r. |
W Wilnie odbyło się spotkanie ministrów spraw zagranicznych dziewięciu krajów kandydujących do NATO, podczas którego potwierdzono zobowiązanie do tworzenia zjednoczonej i wolnej Europy razem z krajami europejskimi, USA i Kanadą. Konsekwencją spotkania, po przystąpieniu Chorwacji, było utworzenie grupy "Wileńskiej dziesiątki". |
17 listopada 2000 r. |
Na mocy dekretu Prezydenta na głównego koordynatora ds. integracji Litwy do NATO został wyznaczony ambasador Giedrius Čekuolis. |
25 stycznia 2001 r. |
Na mocy dekretu Prezydenta Ambasadorem Nadzwyczajnym i Pełnomocnym przy Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE) została Gintė Damušis. |
27-31 maja 2001 r. |
W Wilnie odbył zjazd wiosennej sesji Zgromadzenia Parlamentarnego NATO. |
21 listopada 2002 r. |
W Pradze siedmiu kandydatów do NATO - Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia - zostało zaproszonych do rozpoczęcia negocjacji w sprawie członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. |
26 marca 2003 r. |
zaproszeni kandydaci podpisali protokoły akcesyjne do Traktatu Waszyngtońskiego. |
10 marca 2004 r. |
Sejm Republiki Litewskiej ratyfikował Traktat Waszyngtoński. |
29 marca 2004 r. |
Premier Litwy Algirdas M. Brazauskas, podczas wizyty w Waszyngtonie, razem z premierami Bułgarii, Estonii, Łotwy, Rumunii, Słowacji i Słowenii wręczył sekretarzowi stanu USA Kolinowi Powellowi (Colin Powell) pisma ratyfikacji Traktatu Waszyngtońskiego. W tym historycznym dniu Litwa została pełnoprawnym członkiem NATO. |
2 kwietnia 2004 r. |
Flaga Litwy została podniesiona w siedzibie NATO w Brukseli. Minister spraw zagranicznych RL Antanas Valionis, razem z ministrami spraw zagranicznych Bułgarii, Estonii, Łotwy, Rumunii, Słowacji i Słowenii, wziął udział w oficjalnej ceremonii oraz uroczystym posiedzeniu Rady Północnoatlantyckiej. |
Kierunki działań NATO i udział Litwy
Po zakończeniu zimnej wojny zdecydowano, że NATO powinno być dostosowane do nowych wyzwań. Znalazło to odzwierciedlenie w planach rozwoju i wysiłkach NATO do ściślejszej współpracy z państwami byłego Układu Warszawskiego
22 lutego 2005 r. |
na szczycie NATO w Brukseli postanowiono wzmocnić rolę polityczną NATO i rozwijać dialog we wszystkich aktualnych kwestiach bezpieczeństwa międzynarodowego. Jednocześnie omówiono możliwość reformowania struktur wewnętrznych NATO i rewizji organizacji pracy międzynarodowego personelu. |
20-21 kwietnia 2005 r. |
W Wilnie odbyło się nieformalne spotkanie ministrów spraw zagranicznych krajów NATO |
28-29 listopada 2006 r. |
na szczycie NATO w Rydze określono założenia ramowe: NATO pozostaje najważniejszą transatlantycką instytucją bezpieczeństwa i obrony, w której kwestie bezpieczeństwa są rozstrzygane w Ameryce i Europie, podkreślono zasadę bezpieczeństwa zbiorowego. W porządku obrad NATO zawarto kwestię bezpieczeństwa energetycznego, zatwierdzono i ogłoszono publicznie Ogólne wytyczne polityczne (Comprehensive political guidance - CPG) - dokument analizy stanu bezpieczeństwa i potencjalnych zagrożeń, wskazujący kierunki odpowiedzi na nie w ciągu najbliższych kilkunastu lat. Zatwierdzono zasadę "otwartych drzwi" Sojuszu, która umożliwia dołączenie do niego wszystkich chętnych krajów Europy. Do programu Partnerstwo dla Pokoju i Rady Partnerstwa Euro-Atlantyckiego zaproszono kraje Bałkanów Zachodnich (Serbia, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra). Postanowiono rozszerzenie koncepcji partnerstwa NATO i nadania jej większej elastyczności. |
7-8 lutego 2008 r. |
|
2-4 kwietnia 2008 r. |
Na szczycie NATO w Bukareszcie do Sojuszu zaproszono Chorwację i Albanię. Bośni i Hercegowinie oraz Czarnogórze zaoferowano rozpoczęcie współpracy na podstawie Intensywnego dialogu. W Deklaracji z Bukaresztu wymieniono, że Gruzja i Ukraina w przyszłości staną się członkami NATO. W deklaracji szczytu w Bukareszcie podkreślono, że NATO pozostaje podstawowa platformą bezpieczeństwa transatlantyckiego, bez zmian pozostaje podstawowa funkcja Sojuszu - bezpieczeństwo zbiorowe. |
3-4 kwietnia 2009 r. |
Na szczycie NATO w Strasburgu/Kehl Albania i Chorwacja zostały członkami Sojuszu. Postanowiono, że Macedonia do Sojuszu dołączy wtedy, gdy razem z Grecja rozwiążą kwestię nazwy kraju. Kraje NATO postanowiły również uruchomić Nową Koncepcję Strategiczną. |
19 listopada 2010 r. |
Na szczycie NATO w Lisbonie zatwierdzono Nową Koncepcję Strategiczną NATO. Po potwierdzeniu zbiorowej obrony jako podstawowego celu NATO, Koncepcja Strategiczna przewiduje rolę NATO w zakresie zarządzania kryzysowego i w zapewnieniu bezpieczeństwa międzynarodowego razem z partnerami. Ustanowiono konkretne praktyczne działania w celu osiągnięcia celów NATO: tworzenie nowych zasobów w zakresie obrony antyrakietowej i obrony elektronicznej oraz bezpieczeństwa energetycznego, skupienie się na zapewnieniu bezpieczeństwa terytorialnego krajów, wzmocnienie zdolności zarządzania kryzysowego. Postanowiono kontynuować reformy w Kwaterze Głównej NATO, ośrodkach dowodzenia i agencjach, które przyczynią się do prowadzenia bardziej skutecznej polityki Sojuszu dostosowanej do nowych wyzwań i w celu zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności w Europie i na świecie. |
20-21 maja 2012 r. |
Na szczycie NATO w Chicago omówiono sytuację na Bliskim Wschodzie, w Afganistanie oraz wpływ światowego kryzysu finansowego na Sojusz. Wyniki spotkania były ważne dla Litwy - jedną z najważniejszych decyzji było zatwierdzenie misji policji powietrznej NATO i jej przedłużenie na czas nieokreślony. Sojusznicy w przyjętych dokumentach określili misję jako przykład solidarności NATO i zobowiązali się do kontynuowania nadzorowania bezpieczeństwa przestrzeni powietrznej krajów bałtyckich. Deklaracja spotkania w Chicago podkreśla znaczenie ćwiczeń jako środka do wzmocnienia szybkiej reakcji sojuszników na wyzwania. Wspomniano o zapowiedzianych na 2013 rok ćwiczeniach Sił Reagowania NATO "Steadfast Jazz", które odbędą się na Litwie, Łotwie, w Estonii i Polsce. NATO zapowiedziało także aktywację początkowej fazy systemu obrony przeciwrakietowej. Przewiduje się, że ten system powinien bronić całe terytorium Sojuszu. Kolejną ważną decyzją było potwierdzenie ważności bezpieczeństwa energetycznego krajów NATO w działaniach Sojuszu. W deklaracji znalazło się odniesienie litewskiego Centrum Bezpieczeństwa Energetycznego jako przyszłego akredytowanego centrum kompetencji NATO (Centrum pracę zaczęło 1 stycznia 2013 r.). Wreszcie, szczyt w Chicago zatwierdził utrzymanie status quo polityki jądrowej, co oznacza, że USA będą nadal utrzymywać swoją broń jądrową w Europie. |
4-5 września 2014 r. |
W Walii odbył się szczyt NATO, którego głównymi tematami były zagrożenia dla bezpieczeństwa (agresja Rosji przeciwko Ukrainie, walki w Iraku i konflikty na Bliskim Wschodzie oraz w Afryce Północnej) i odpowiedź NATO na nie. Na szczycie potwierdzono Plan Działań Gotowości Sojuszu (Readiness Action Plan) z konkretnymi środkami. Sojusznicy podjęli zobowiązanie do przeznaczenia w najbliższym dziesięcioleciu na cele obrony co najmniej 2% PKB. Na spotkaniu potępiono nielegalną interwencję militarną Rosji na Ukrainie i wyrażono poparcie dla Ukrainy (zatwierdzony kompleksowy pakiet wsparcia). Sojusznicy jednogłośnie podkreślili, że jest podstawą NATO jest zasada obrony zbiorowej („Sojusznicy uzgodnili, że największą odpowiedzialnością Sojuszu jest ochrona i obrona naszego terytorium i naszych ludzi przed atakiem, tak jak określono w artykule 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Nikt nie powinien wątpić w determinację NATO w przypadku zagrożenia dla bezpieczeństwa któregokolwiek członka. NATO zachowa wszystkie funkcje niezbędne do powstrzymywania i przeciwdziałania wszelkim zagrożeniom dla bezpieczeństwa naszych mieszkańców. […]Odstraszanie, na podstawie odpowiedniego zestawienia jądrowych, konwencjonalnych i rakietowych sił obrony, pozostaje istotnym elementem naszej strategii”). Spotkanie zakończyło utrzymanie misji bezpieczeństwa w Afganistanie oraz omówiono plany obecności NATO w tym kraju, przedyskutowano nowe możliwości współpracy z partnerami poprzez inicjatywy takie jak Rozwój zdolności obronnych i Inicjatywy interoperacyjności partnerstwa, oceniono postępy krajów aspirujących (Gruzja, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Macedonia) i zatwierdzono pakiet środków na rzecz Gruzji. |
Zatrudnienie w strukturach NATO
Ministerstwo Spraw Zagranicznych przypomina, że po przystąpieniu Litwy do NATO każdy obywatel Republiki Litewskiej ma możliwość zatrudnienia w strukturach NATO. Informacje o wolnych stanowiskach w strukturach NATO i wymogach wobec kandydatów jest regularnie publikowana na stronie internetowej NATO.